5-Hatay ayaklanması nasıl başladı?

Bütün Fransız işgal bölgelerinde olduğu gibi Hatay’da da yer yer ayaklanmalar başladı. Bölgede kurulan çete örgütü Maraş’taki Kuvayı Milliye tarafından destekleniyor, silah yardımını kısmen oradan, kısmen de o zaman Faysal’ın idaresinde bulunan Halep’ten para karşılığında sağlıyordu.

Yavaş yavaş genişleyen bu örgüt, her tarafta Fransızları rahatsız ediyordu. Osmanlı ordusundan terhis edilerek yurtlarına dönen yedeksubaylar, gönüllü olarak bu örgüte katılmış ve oldukça muntazam bir Kuvayı Milliye örgütü meydana gelmişti. Bu arada eski Osmanlı ordusunda Yüzbaşı olan Antakya’lı Asım Bey, komutasındaki kuvvetle 23 Mart 1920 tarihinde Antakya’ya baskın yaparak bir kaç Fransız jandarmasını öldürdü, daha sonra hapishanenin kapısını açtı. Fransızlar Kışla’ya ve Cebrail Tepesi’ne (şimdiki Ali Rıza Efendi Parkı çevresi) yerleştiler. Şehrin yarısı Asım Bey kuvvetlerinin, küçük bir kısmı da Fransızların işgalinde aylarca kaldı. Minarelere çıkan çeteler Cebrail Tepesindeki Fransız mevzilerine ateş ederek Fransız askerlerini teker teker avlıyor, buna karşılık Fransızlar da gelişigüzel top ateşiyle şehri bombardıman ediyor, mitralyözlerle tarıyorlardı. Sokaklarda gezerken mitralyöz kurşunlarının başımızın üzerinden vızıldıyarak geçtiğini duyardık. Artık buna alışmış, alay etmeye başlamıştık. Fakat evlerde, kapalı yerlerde bekleyen kadın, çocuk ve ihtiyarlar ürküyorlardı. Yaz ayları gelmişti. Bu durum karşısında şehir halkından güçleri yetenler, aileleriyle birlikte Antakya’yı terk ederek şehir dolaylarındaki bağ ve bahçelere göçtüler.

Bu arada Hatay’ın çeşitli bölgelerinde çarpışmalar yer yer devam etti. 21 Ekim 1921’de Türk Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Fransa arasında bir anlaşmaya varıldı. Tarihe “Ankara İtilafnamesi” diye geçen bu anlaşma gereğince Adana, Mersin ve dolayları ile Antep ve dolayları Fransa tarafından boşaltılarak Türkiye’ye veriliyor ve İskenderun Sancağı’nda otonom (muhtar) bir idare kuruluyordu. Ankara İtilafnamesi’nin gereği olarak Adana ve Antep dolaylarındaki Kuvayı Milliye kuvvetleri ile Fransızlar arasında ateş kesilmiş, Fransızlar, işgalleri altındaki yerleri boşaltmak için hazırlığa başlamışlardı. Maraş’taki komutanlığın emri üzerine Hatay’da da ateş kesilmiş, Kuvayı Milliye örgütündeki Hataylılar için bir genel af çıkarılmış, Anayurttan gelenler de yerlerine dönmüşlerdi.