45-Hatay Devleti kuruluyor

Yarıda kalan oylamadan ve Dr. Abdurrahman Melek’in valiliği devrinde Türk Ordusunun Hatay’a girerek Fransızlarla ortaklaşa idareyi ellerine almalarından sonra geçici hükümet tamamlanmış, sıra Hatay Millet Meclisi’nin kurulmasına gelmişti.

Türkiye adına olağanüstü murahhas olarak rahmetli Cevat Açıkalın Antakya’da bulunuyordu. Öte yandan Hatay’da CHP örgütü de kurulmuş ve parti müfettişliğine Rahmi Apak atanmıştı.

2 Eylül 1938’de Hatay Millet Meclisi Antakya’da, Gündüz sinemasında toplandı. Toplantının gündeminde Devlet Başkanı, Millet Meclisi Başkanı ve 2 Başkanvekilinin seçimleri vardı.

Toplantıyı Cevat Açıkalın, Rahmi Apak ve burada bulunan Albay Collet ile yüksek rütbeli Fransız memurları dikkatle izliyordu.

40 üye ile kurulmuş olan Meclis üyelerinin aylık ödenekleri 150 Suriye lirasıydı. Bundan yalnız 3 lirası vergi olarak kesilmekte ve Milletvekillerinin eline 147 lira geçmekteydi.

Yapılan seçimler sonunda Devlet Başkanlığına Tayfur Sökmen, Meclis Başkanlığına Abdülgani Türkmen, 2. Başkanlığa Vedi Münir Karabay, 3. Başkanlığa da Zeynelabiddin Cilli oybirliğiyle seçildiler.⁴º

Tayfur Sökmen Dörtyol’daydı. Devlet Başkanlığına seçildiği kendisine bildirildi.⁴¹ İlk ve son Hatay Devlet Başkanı ertesi gün Antakya’ya gelerek görevine başladı. Mevcut elverişli bir bina yoktu. Arandı ve Harbiye’deki Defne Otelinin Devlet Başkanlığı Sarayı olması uygun görülerek kiralandı. Bütün formaliteler bitirilinceye kadar devlet başkanı Turizm Otelinin (Özel Ata Lisesi) üst katına yerleşerek işe başladı. Sonradan Defne Oteline taşınarak sonuna kadar orada görev yaptı.

Sıra artık kabinenin kurulmasına gelmişti. Tayfur Sökmen kabineyi kurma görevini Dr. Abdurrahman Melek’e verdi. Yeni Başbakan 5 kişilik ilk kabineyi kurdu.

Başbakan Abdurrahman Melek Dış İşleri ve İç İşleri bakanlıklarını da üzerine almıştı. Maliye Bakanlığına Cemal Baki, Adalet Bakanlığına Cemil Yurtman, Nafıaya Kemal Alpar, Sağlık ve Maarif Bakanlığına da Ahmet Faik Türkmen atanmışlardı. Ayrıca her bakanlığın birer de müsteşarlığı vardı. Hatay Devleti için Türk bayrağının hemen hemen eşi sayılan bir bayrak da kabul edilmişti.

Hatay Devleti kurulmadan önce Fransa, Türk Hükümetine İskenderun Limanını yılda 1 Fransız altın lira karşılığında sembolik bir bedelle kiralamıştı. Bu suretle İskenderun Limanı artık bir Türk limanı olmuş, Türk memurları tarafından idareye başlanmıştı. Ayrıca İskenderun’da Merkez Bankası bir şube açarak faaliyete geçirmişti.

Hatay’ın Türkiye’ye katılmasının artık bir oldu bittiye getirileceğini ve bu işin yakın olduğunu anlayan Türk olamayan topluluklar yavaş yavaş Suriye ve Lübnan’a yerleşmek üzere göç hazırlığına koyulmuşlardı. O sırada Hatay’da 25 bin kadar Ermeni yaşamaktaydı. Bunların hemen hepsi –pek azı müstesna- Türk idaresinde yaşamak istemiyor, Fransız makamları da kendilerini göçe teşvik ediyordu. Ermeni iş adamlarıyla Ortodoks Rumların bir kısmı, Hatay’daki işlerini tasfiye ederek yavaş yavaş göçe başladılar. Bunlar daha sonra Halep, Beyrut ve Lazkiye’ye yerleşiyorlardı. En çok Ermeni yoğunluğu Kırıkhan ve Musadağı köylerinde bulunmaktaydı.

Hatay Millet Meclisindeki Ermeni Milletvekillerinden Davidyan, herkesten önce Beyrut’a kaçtı. Bunu Ermeni cemaati başkanı ve milletvekili İsa Kazancıyan izledi.

Hatay Millet Meclisi durmadan yeni kanunlar çıkarmaya başlamıştı. İlk olarak Türk Medeni Kanunu kabul edildi. Bunu diğer Türk kanunları izledi. Kanunların usulen madde madde okunarak kabul edilmesi gerekirdi ama hiç bir kanun kabul edilirken bu usule başvurulmadı ve Meclisin aldığı kararlarla hep okunmadan kabul edilip yürülüğe girdi. Bu sırada bir gün Meclise hükümetin yeni bir kanun teklifi geldi. Bu kanun teklifiyle o zamana kadar resmi para olarak tedavülde bulunan Suriye parası yerine Türk parasının resmi para olması ve herkesin elindeki Suriye parasını Merkez Bankasına götürüp resmi kur üzerinden Türk parasıyla değiştirmesi öngörülmekteydi. Kanun teklifi Mecliste okunduktan sonra Kırıkhan Ermeni Milletvekili Haçadur Karabacakyan söz isteyerek kürsüye çıktı ve dedi ki:

-Burada toplanıp her gün yeni bir kanunu, hem de maddelerini okuma zahmetine katlanmadan kabul ediyoruz. Ben yüksek meclise bir teklifte bulunacağım:

Şimdi bir karar alalım ve Türkiye’de yürürlükte bulunan bütün kanunların Hatay’da da yürürlükte olduğunu kabul edip işin içinden çıkalım. Burada boşu boşuna zaman geçirmenin ne gereği var ki?...

Karabacakyan’ın bu sözleri gülüşmeler ve coşkun alkışlarla karşılandı. Karabacakyan’ın hakkı vardı. Gerçekten Meclis, hükümetten gelen her teklifi hemen hiç tartışmaya lüzum görmeden ve maddelere geçilmeden aynen kabul ediyor ve yürürlüğe sokuyordu.

Bu arada Hatay Devleti’nin 400 kişilik bir de minik ordusu kurulmuş, ve “İnzibat Kuvveti” adı verilen bu örgütün başına Türk subayları getirilmişti. 10 ay 21 gün devam eden Hatay Devleti zamanında hergün Türkiye’ye katılma hazırlıkları aralıksız sürüp gitti. Bu hal, 29 Haziran 1939 tarihine kadar devam etti.

⁴º A. Türkmen Meclis Başkanı, V. M. Karabay ile Z. Cilli 1. ve 2. Başkanveklidir.

⁴¹ Tayfur Sökmen 25 Ağustos 1938 günü Antakya’ya gelmiş, Meclisin açılışına kadar köy ve ilçeleri gezmiş, ziyaretler yapmış, Devlet Reisliğine seçildiği kendisine Turizm Oteli’nde tebliğ edilmiştir. Sökmen Meclis’te konuşmasını 3 Eylül günü yaptı. Hatay Tarihi, s. 204, 211